Tekerlemeler
TEKERLEME NEDİR?
Tekerleme, ölçü, kafiye, ses taklidi, yineleme ve ikilemelerden yararlanılarak belirli bir şiir düzenine uydurulan, birbirini tutmaz birtakım hayallerle düşüncelerin sıralanmasından oluşan söz dizelerine denir.
Tekerleme halk edebiyatına ait bir türdür.
Tekerleme; masal, halk hikâyesi, bilmece ve âşık edebiyatına ait edebî ürünlerin içinde yer alır. Bazen bağımsız olarak da kullanılabilir.
Tekerlemeler daha çok çocuklar tarafından kullanılan bir tür olmasına rağmen, halk ozanları da zaman zaman şiirlerine mizahî unsur katmak için tekerlemelerden yararlanırlar.
Tekerlemelerde genellikle gerçek hayatla bağdaşmayan hayalî öğeler ve düşünceler sıralanır. Tekerlemelerde konu pek belirli değildir.
Tekerlemede amaç; insanlara acayip gelen, gerçek hayatta olması mümkün olmayan olay ve durumları art arda sıralayarak akıl ve mantık dışı sonuçlara varmak ve şaşırtıcı bir etki yaratmaktır. Bu nedenle tekerlemeler, bir çeşit söz cambazlığıdır.
Tekerlemeler, şaşırtır ve eğlendirir, hoşça vakit geçirilmesine yardımcı olur.
TEKERLEMELERİN ÇOCUKLAR ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Tekerlemelerin çocukların davranışlarının gelişmesinde olumlu katkıları vardır. Tekerlemeler çocukların zekâ, bilgi, duygu ve davranışlarını geliştirir. Çocuklardaki birlikte öğrenme, gülme, iş görme bilincini geliştirir. Onları sosyal yönden geliştirir ve paylaşımcı hâle getirir. Tekerlemeler çocukların ana dillerini güzel ve doğru biçimde kullanma becerisini geliştirir. Onlarda mevcut olan ana dili sevgisini besler. Çocuğun kelime dağarcığının gelişimine katkı sağlar. Hayal dünyalarını zenginleştirir. Çocuklara topluluk karşısında konuşabilme cesareti aşılar.
TEKERLEME ÇEŞİTLERİ
1. Çocuk oyunları tekerlemeleri.
2. Masal tekerlemeleri.
3. Tören tekerlemeleri.
4. Bağımsız söz cambazlığına dayanan tekerlemeler.
1. Çocuk Oyunları Tekerlemeleri
Bu tekerlemeler çocuk folklorunda önemli bir yer tutar. Çocukları oyuna hazırlar, oyunun sıkıcılığını ve monotonluğunu giderir.
a. Ebe Seçimi ve Ebe Çıkarma Tekerlemeleri
b. Oyuna Eşlik Eden Tekerlemeler
c. Yanıltmacalar ve Şaşırmacalar
d. Oyuna Çağırma, Oyun Sonunda Dağılma Sırasında Söylenen Tekerlemeler
2. Masal Tekerlemeleri
Masalın başında, ortasında, sonunda, kalıplaşmış sözler halinde söylenir.
Masal Başı Tekerlemeleri
“Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde, develer tellâl iken, pireler berber iken, ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken…”
Masal Ortası Tekerlemeleri
“Tepelerden yel gibi, derelerden sel gibi…”
Masal Sonu Tekerlemeleri
“Onlar ermiş muradına, bir çıkalım kerevetine.”
3.Tören Tekerlemeleri
Çeşitli törenlerde ve bayramlarda söylenen tekerlemelerdir.
4.Bağımsız Söz Cambazlığına Dayanan Tekerlemeler
Bu tekerlemelerde, ses yapısı bakımından söylenmesi kolay olmayan, dil sürçmesinin çok yapıldığı kelimeleri ardı ardına yanılmadan söyleyebilmek esastır.
“Dal sarkar, kartal kalkar, kartal kalkar, dal sarkar.”
“Şu köşe kış köşesi, şu köşe yaz köşesi, şu şişe su şişesi.”
